19 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਡਾ॰ ਪਿਆਰਾ ਲਾਲ ਗਰਗ ਦਾ ਲੇਖ ‘ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੱਚ-ਸੱਚ...’ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਡਾ॰ ਗਰਗ ਜਿਹੀ ਉਘੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੁਆਰਾ ਮੇਰੇ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਇਸੇ ਪੰਨੇ ’ਤੇ ਛਪੇ ਲੇਖ ‘ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ’ ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ (Vital Force) ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮੇਰੇ ਜਿਹੇ ਲੇਖਕ ਲਈ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਡਾ॰ ਗਰਗ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਗਰੀਬਾਂ, ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਪਿੰਡਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਮਸਲਿਆਂ ’ਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਸੇਧ ਦਿੰਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਮਾਰਫ਼ਤ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼, ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਅਨਿਆਂ, ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਅਤਿਆਚਾਰ, ਆਦਿ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।
 |
| ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ (Vital Force) |
ਡਾ॰ ਗਰਗ ਦਾ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਅਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਧਾਰ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ, ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਵਰਗੀਕਰਣ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ (Earth) ਭਾਵ ਠੋਸ (ਹੱਡੀਆਂ, ਮਾਸ, ਨਹੁੰ, ਚਮੜੀ, ਆਦਿ), ਜਲ (Water) ਭਾਵ ਤਰਲ (ਲਹੂ, ਪਸੀਨਾ, ਪਿਸ਼ਾਬ, ਲਾਰ, ਆਦਿ), ਵਾਯੂ (Air) ਭਾਵ ਗੈਸ (ਆਕਸੀਜਨ, ਕਾਰਬਨਡਾਇਕਸਾਈਡ, ਆਦਿ), ਅਗਨੀ (Fire) (ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ, ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ, ਆਦਿ), ਆਕਾਸ਼ (Ether) (ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਪੇਟ, ਮੂੰਹ, ਨੱਕ, ਸਾਹ ਦੀ ਨਲੀ, ਆਦਿ)। ਇਹੀ ਵਰਗੀਕਰਣ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵਿਗਿਆਨ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ 118 ਤੱਤਾਂ (Elements) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਾਤਾਂ (Metals), ਗੈਰ-ਧਾਤਾਂ (Non-Metals), ਨੋਬਲ ਗੈਸਾਂ (Noble Gases), ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਯੋਗਿਕਾਂ (Compounds) ਤੇ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ (Mixtures) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ। ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਤੱਤਾਂ, ਭਾਵ ਹੁਣ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਰਗੀਕਰਣ, ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗੀਕਰਣ ਨਾਲੋਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਭਿੰਨ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਾ॰ ਗਰਗ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਾਂ ਜਾਂ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵੀ ਇਥੇ ਢੁਕਦੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ‘ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ’ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਰਤ (ਛੋਟੇ ਜਾਂ ਲੰਮੇ) ਜਾਂ ਫਿਰ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਾਂ ਏਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਕਾਸ਼ ਤੱਤ ਪੇਟ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਰੱਖ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਹੋਣ ’ਤੇ ਹੀ ਖਾਧੇ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਗਤੀ ਮਿਲੇਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪਚੇਗਾ। ਜਦਕਿ ਡਾ॰ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣਾ ਚਾਹ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਲੇਖ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਹੀ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਦਿਮਾਗ ’ਤੇ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੀਟੋਨ (Ketones) ਬਣਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵੀ ਕਿਤੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਤੁੰਨ-ਤੁੰਨ ਕੇ ਭਰੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਚੰਗੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਚੇਗਾ। ਕੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਕਿ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਿੰਨੀ ਭੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਘੱਟ ਖਾਧਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ 2016 ਦੇ ਚਿਕਿਤਸਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਯੋਸ਼ਿਨੋਰੀ ਓਸੂਮੀ ਦੀ ਆਟੋਫੈਜੀ (Autophagy) ’ਤੇ ਕੀਤੀ ਖੋਜ ਵੱਲ ਦਿਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਲੈਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਦੁਸ਼-ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਮਨੁੱਖ ਗੰਭੀਰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਟੇਰੋਇਡ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ, ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀਮੋਥੈਰੇਪੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਐਲੋਪੈਥਿਕ ਦੁਆਈ ਦੁਸ਼-ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਕੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਉਹ ਖਾਣੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸੋ ਕੇਵਲ ਇਹ ਕਾਰਣ ਬਣਾ ਕੇ ਕਿ ਸਿਰ ਦੁਖੇਗਾ ਜਾਂ ਤੇਜਾਬ ਬਣੇਗਾ ਜਾਂ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਟੋਨ ਬਣਨਗੇ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਖਿੱਧਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਉਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਘਟਾਇਆ। ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਟੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਪੰਜੇ ਤੱਤ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਜਾਂ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ (Balanced Diet) ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਡਾ॰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਜੀਵਨੀ ਸ਼ਕਤੀ’ ਵਰਗੇ ਲੇਖਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵਧਦਾ ਹੈ, ‘ਭੁੱਖਮਰੀ, ਕੁਪੋਸ਼ਣ, ਬਲਾਤਕਾਰ, ਜਾਤ ਤੇ ਧਰਮ ਆਧਾਰਿਤ ਕਤਲ, ਭੀੜਤੰਤਰ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਟ-ਮਾਰ, ਜਿਸਮਾਨੀ ਹਮਲੇ...’, ਆਦਿ ਆਦਿ ਵਧਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨਿਆਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ, ਝੂਠ, ਨਫਰਤ, ਨਿੰਦਾ, ਸੁਆਰਥ, ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਆਦਿ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰ ਸੱਚ, ਸੰਤੋਖ, ਦਇਆ, ਧਰਮ, ਸੰਜਮ, ਪ੍ਰੇਮ, ਦੋਸਤੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਤਿਆਗ, ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ, ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣੀ, ਆਦਿ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਪੰਜ ਸੂਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਤੇ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲੇਗਾ ਤਾਂ ਡਾ॰ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਖਤਮ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਡਾ॰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਜੁਰਬੇ ਦੀ ਕੋਈ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਬਿਹਤਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇਹ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਗਾਂ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਪੇਟ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਤੰਤਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਘੱਟ ਕੈਲਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚਾਰੇ ’ਚੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
ਇੰਝ ਭਾਸਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਡਾ॰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੇਰੇ ਲੇਖ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ ਕੇਵਲ ‘ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ’ ਜਾਂ ‘ਪੰਜ ਤੱਤ’ ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਆਸਤਿਕਤਾ ਜਾਂ ਨਾਸਤਿਕਤਾ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜਿਓਣ ਦੇ ਦੋ ਢੰਗ ਹਨ। ਇਹ ਹਰ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਨਿਜੀ ਫੈਸਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਖੁਲ੍ਹ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਓਣ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਚੁਣਨਾ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰਖਦਾ ਹੈ ਰਾਇ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲੈਣੀ ਕਿ ਉਹ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਜਾਂ ਗਲਤ-ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਰੀਕ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਨਾ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬਾਂਦਰ ਤੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਮਹਾਂ-ਵਿਸਫੋਟ (ਬਿਗ-ਬੈਂਗ) ਦੁਆਰਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ?
ਉਹ ਲੇਖ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਨੇਚਰੋਪੈਥੀ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਹਰੇਕ ਇਨਸਾਨ, ਫਿਰ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਗੈਰ ਧਾਰਮਿਕ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕੇ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸੇਧ ਦੇ ਸਕੇ। ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਜਾਏ ਇਸਦੇ ਕਿ ਇਹ ਗਿਆਨ, ਧਨ ਤੇ ਹੋਰ ਵਸੀਲੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ, ‘ਗਾਡ-ਪਾਰਟੀਕਲ’, ‘ਬਲੈਕ ਹੋਲ’ ਵਰਗੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਲੱਗਣ, ਉਹ ਖੋਜ ਕਰਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
Punjabi Tribune - 26.04.2019
